 |
| Źródło: https://www.noticiasdenavarra.com/sociedad/2022/11/15/mano-irulegi-descubrio-dijeron-saltaban-6230178.html |
Moje prywatne i zawodowe zainteresowania naturalnie dryfują w stronę języka baskijskiego. Dlatego nie mam pojęcia, jak to się stało, że post o języku baskijskim do tej pory nie powstał, ale już nadrabiam to faux pas. 😅 Od zeszłego tygodnia na moim Instagramie @polkawkrajubaskow pojawiają się relacje dotyczące baskijskiego. Jeśli wolicie krótsze, bardziej strawne formy, zajrzyjcie do wyróżnionej relacji Euskara. Tu na blogu zebrałam i poszerzyłam lekko całość. Będzie o tym, co to za język, skąd się wziął, jakie są jego charakterystyczne elementy – te trudne i te łatwiejsze dla użytkowników polskiego. Zapraszam do lektury pierwszej części
CO TO JEST EUSKARA?
Lokalna nazwa języka baskijskiego to euskara, a w języku hiszpańskim euskera (różnica jednej literki). Rodzimy użytkownik języka baskijskiego to euskaldun.
Z kolei Euskal Herria, czyli Baskonia, to baskijski obszar językowo-kulturowy. Euskal Herria dzieli się na dwie części. Pierwsza to Hegolade, czyli południowa (po południowej stronie Pirenejów), na terenie Hiszpanii, obejmująca Kraj Basków (prowincje Gipuzkoa, Bizkaia i Araba) oraz Nawarrę (bask. Nafarroa). Druga, Iparralde – czyli część północna (po drugiej stronie Pirenejów), na terenie Francji – obejmuje prowincje Lapurdi, Nafarroa Beherea i Zuberoa (ich nazwy w języku francuskim brzmią oczywiście inaczej).
ILU UŻYTKOWNIKÓW MA BASKIJSKI?
Szacuje się, że baskijski ma niespełna milion użytkowników. Najwięcej jest ich na terenie Hiszpanii – w Kraju Basków i we wspólnocie autonomicznej Nawarry ma on bowiem status języka oficjalnego (obok hiszpańskiego). We Francji takiego statusu nie ma.
Jeśli spojrzeć na liczby, najwięcej użytkowników jest w prowincji Gipuzkoa (San Sebastian i okolice), gdzie około 52% populacji posługuje się nim w życiu codziennym. Okolice Bilbao (czyli prowincja Bizkaia) to tylko około 30%, zaś Vitoria-Gasteiz (w prowincji Araba) – czyli bądź co bądź stolica Kraju Basków – to tylko 22%. W Nawarrze jest jeszcze mniej euskaldunów, bo około 15%. Francuska Baskonia to około 20%, choć w niektórych miejscach odsetek ten wynosi zaledwie kilka procent. Niemniej jednak na terenie Kraju Basków ogólnym trendem obserwowanym od kilkunastu lat jest stały wzrost liczby użytkowników baskijskiego.
Co ciekawe, więcej euskaldunów jest wśród osób młodych. Dlaczego? Za czasów reżimu generała Franco (1936 do 1975) baskijski był językiem zakazanym, działalności zaprzestały szkoły prowadzące zajęcia po baskijsku (tzw. ikastola). Ikastole zaczęły ponownie działać pod koniec lat 50., choć nielegalnie. W latach 80. (już po śmierci Franco) ikastole uzyskały oficjalny status placówek edukacyjnych i baskijskiego zaczęto aktywnie uczyć.
Z tego powodu – wydawałoby się wbrew logice, ale wynika to z historii – wśród starszych pokoleń jest mniej użytkowników euskary niż wśród młodszych. Widzę to na co dzień – na moim kursie baskijskiego jest wielu emerytów, którzy mają pasywną znajomość języka (znają choćby słówka i zwroty z życia codziennego), ale nie potrafią się aktywnie komunikować po baskijsku. Wielu z nich uczy się języka, by móc porozmawiać w nim ze swoimi wnukami, dla których jest to pierwszy język, w którym otrzymują edukację (choć oczywiście dziadek z wnukami swobodnie komunikują się po hiszpańsku). Ten rozkład języków w poszczególnych grupach wiekowych świetnie ilustruje poniższa grafika.
Powyższe dane oraz grafiki pochodzą z 2021 roku i zaczerpnęłam je STĄD.
POCHODZENIE EUSKARY
O pochodzeniu tego języka nadal wiadomo stosunkowo niewiele. Przez wieki językoznawcy formułowali różne teorie, na ich poparcie jednak brak konkretnych dowodów. Wiadomo na pewno, że jest on jednym z najstarszych języków Europy.
Nie jest on jednak językiem indoeuropejskim. Uznaje się, że baskijski jest językiem izolowanym – co oznacza, że nie ma on żadnych krewnych wśród współczesnych języków (tak jak na przykład krewnymi hiszpańskiego są francuski czy włoski). Na poniższej grafice można zobaczyć rodziny języków europejskich oraz ich "wielkość" (czyli liczbę użytkowników). Po lewej stronie znajduje się baskijski – malutki język bez żadnej rodziny.
Niektórzy twierdzili, że euskara pochodzi bezpośrednio od języka neandertalczyków – powodem może być jego pierwotność i stosunkowy brak ewolucji na przestrzeni wieków.
Inni uważali, że jest spokrewniony jest z językami ludów berberyjskich z północnej Afryki. Euskara wykazuje też pewne podobieństwo do języków kaukaskich, a także wymarłego języka iberyjskiego, choć to wynika najprawdopodobniej z wędrówek ludów i kontaktu z tymi językami.
Istnieje duże prawdopodobieństwo, że baskijski jest krewnym wymarłego języka akwitańskiego, należącego do języków waskońskich używanych przez starożytny lud Wasków zamieszkujący znaczną część Europy Zachodniej, od Półwyspu Iberyjskiego po Wyspy Brytyjskie. Teorię tę zdaje się potwierdzać odkryta w 2021 r. rzeźba ręki z brązu, tzw. ręka z Irulegi. Znaleziono ją w 2021 roku w okolicach Irulegi niedaleko Pampeluny. Na ręce znajdowały się napisy, z których jeden udało się rozszyfrować: "Sorioneku". Jest to nawiązanie do współczesnego baskijskiego słowa "zorioneko" znaczącego "mający szczęście, powodzenie". Rzeźbę datuje się na 2000 lat, czyli czasy, kiedy północną Hiszpanię zamieszkiwali właśnie Waskowie.
 |
| Źródło: https://www.noticiasdenavarra.com/sociedad/2022/11/16/cadena-custodia-mano-irulegi-impoluta-6238026.html |
 |
| Źródło: https://www.noticiasdenavarra.com/sociedad/2022/11/15/mano-irulegi-descubrio-dijeron-saltaban-6230178.html |
Może to potwierdzać hipotezy dotyczące pochodzenia euskary. Choć niedawno czytałam, że po początkowym hurraoptymizmie dotyczącym tego odkrycia naukowcy zajmujący się tym tematem zaczynają mieć wątpliwości. A więc nadal nie można z całą pewnością stwierdzić, skąd się wziął baskijski.
W kolejnym poście będzie trochę o dialektach euskary.
Brak komentarzy
Prześlij komentarz